Reactie Sanne te Meerman en Laura Batstra op het ADHD essay Thomas van Luyn
Thomas van Luyn is cabaretier en columnist van de Volkskrant. In diezelfde krant schreef hij onlangs een ingrijpend essay over zijn ADHD-classificatie. Druk & Dwarsers Sanne te Meerman en Laura Batstra schreven hier een reactie op, niet om iets af te doen aan de worstelingen van Van Luyn, maar wel om de schadelijke misvattingen die hij onbedoeld over ADHD verspreidt – en in een theater tour over zijn ADHD waarschijnlijk nog meer gaat verspreiden – te corrigeren. Helaas berichtte de Volkskrant (na bijna een week nadenken) dat ze het artikel van Sanne en Laura niet wil publiceren. Omdat we als Druk & Dwars juiste voorlichting erg belangrijk vinden, plaatsen we de tekst hieronder:
ADHD is geen ding
In een essay in deze krant beschrijft cabaretier Thomas van Luyn recentelijk zijn ADHD classificatie als reddingsboei. Veel levenservaringen vallen ermee op hun plek en hij kan gemakkelijker zijn onwenselijke eigenaardigheden – zoals chaos met geld en deadlines niet halen – accepteren. Dat is heel mooi, en één van de redenen dat deze classificatie eind jaren zeventig in het leven geroepen is. Het beschrijft de ervaringen van veel mensen, biedt mogelijkheden om lot/bondgenoten te vinden, en geeft hulpverleners en onderzoekers houvast bij communicatie en onderzoek.
De verwachtingen van dit onderzoek waren aanvankelijk hoog. Men dacht voor stoorniscategorieën zoals ADHD verklaringen in de hersenen te zullen vinden. Vijfenveertig jaar en vele miljarden aan onderzoeksgeld later zijn er voor geen enkele stoornis biomarkers gevonden. Hoe beter de hersenapparatuur en de hersenonderzoeken worden, hoe duidelijker naar voren komt dat de antwoorden niet het brein liggen. Het is veel ingewikkelder dan dat, de oorzaken voor de problematiek die we ADHD noemen zijn zeer divers en voor iedereen verschillend.
Ondanks de tegenvallende onderzoeksresultaten is de psychiatrie nooit erg happig geweest om toe te geven dat de rol van aanwijsbare biologische factoren klein en onzeker is. Een aantal psychiaters lijkt te denken dat hun geloofwaardigheid afhangt van het medisch model. Zij vergroten de rol van hersenen daarom uit en onderbelichten de rol van omgevingsfactoren.
Thomas van Luyn laat zien dat dit een slimme strategie is. De hersenmythes zijn zo wijdverbreid dat de (sociale) media het misleidende narratief zelf in stand houden. Er komen veel misverstanden voorbij in het essay van Van Luyn. Ten eerste schrijft hij dat ADHD zijn chaos en zijn “stomme opmerkingen” en “domme acties” (die trouwens wel zeer lezenswaardige columns opleveren!) verklaart. Dit is de beruchte verwarring tussen ‘naming and explaining’. ADHD is een naam voor impulsief gedrag en problemen met aandacht, en zeker geen verklaring of oorzaak ervan. Ten tweede is Van Luyn kennelijk wijsgemaakt dat een tekort aan de neurotransmitters dopamine en noradrenaline ‘de’ oorzaak van zijn klachten is. Dat zou voor een enkel individu, in theorie, kunnen, maar het is nooit vastgesteld als generieke oorzaak. Met andere woorden, er is in de hersenen van verreweg de meeste mensen met ADHD niets afwijkends te zien. Ten derde stelt Van Luyn letterlijk dat ADHD een ‘ding’ is. Het ‘verdingelijken’ van abstracte definities (zoals ADHD) tot concrete entiteiten (zoals een stoornis die huist in het individu) wordt reificatie genoemd, en geldt als een groot probleem binnen de psychiatrie.
Wij willen niets afdoen aan de problemen die Van Luyn en vele anderen ervaren. Die zijn echt en ontwrichtend. We vinden wel dat mensen recht hebben op eerlijke voorlichting, zodat ze goede keuzes voor zichzelf kunnen maken. De psycholoog of psychiater die Van Luyn voorzien heeft van een stoornislabel had daarbij duidelijk moeten bespreken dat zo’n label geen verklaring is en dat eenduidige oorzaken in de hersenen nooit gevonden zijn. Het lijkt erop dat de zorgverlener in kwestie op dit punt verzaakt heeft. Dat is niet zo gek want de meeste opleidingen en werkplekken binnen de GGz gaan nog uit van het achterhaalde stoornismodel. En wetenschappers besteden nog steeds te weinig tijd aan het communiceren van wetenschappelijke bevindingen met belangrijke praktijkpartijen.
“The problem is not in our nature, it’s in our information. If you give good people bad information, they make bad decisions” zei historicus Yuval Noah Harari onlangs in Buitenhof. Wij hebben zorgen dat biomedische misinformatie problemen eenzijdig bij het individu legt, waardoor er relatief weinig aandacht voor omgevingsfactoren – zoals prestatiedruk of intolerantie voor verschillen – overblijft. Daarom hebben we het initiatief genomen voor de Richtlijn Voorlichting ADHD, die samen met experts in het veld is geschreven en vrij beschikbaar is in het Engels en in het Nederlands. Dit document is met name bedoeld voor psychiaters en psychologen, maar journalisten, krantenredacties en cabaretiers kunnen er ook kennis van nemen om zo het verspreiden van misinformatie over de populaire stoorniscategorie ADHD te voorkomen.
Sanne te Meerman is Universitair Docent bij de Rijksuniversiteit van Groningen en editor van de Richtlijn Voorlichting ADHD.
Laura Batstra is hoogleraar Orthopedagogiek bij dezelfde universiteit en auteur van het boek ‘ADHD: Macht en Misverstanden’ (2023)