Volgens veel onderzoek heeft uitsluiting ernstiger en langduriger gevolgen dan verbaal en fysiek pesten. De grondlegger van het onderzoek naar uitsluiting, de Amerikaanse professor Kip Williams, zegt daar het volgende over: ‘Net zoals leeuwen en herten, zijn ook mensen groepsdieren. Het gevoel bij een groep te horen is een van onze basisbehoeften. Als we door anderen genegeerd worden voelen we ons ellendig.’ (dekennisvannu.nl, 2016). Maar wat doe je tegen uitsluiten? We hebben dit online gevraagd aan leerkrachten, ouders en verzorgers van basisschoolleerlingen. In de kleinste enquête van Nederland stelden we slechts één vraag: “Welke praktische manier gebruikt u om buitensluiting van kinderen tegen te gaan?”
We hebben zeventig reacties mogen ontvangen uit Nederland en België: 38 leerkrachten en 32 ouders gaven hier een vaak uitgebreid antwoord op. Deze waren zeer divers en vaak zeer prikkelend. We hebben deze antwoorden gegroepeerd op de thema’s: regels, concrete acties van ouders of leerkrachten, bewustzijn bij kinderen bevorderen, samenwerking met (andere) ouders. Het volledige verslag kun je hier downloaden.
De belangrijkste aanbevelingen van de leerkrachten waren:
- Stel aan het begin van het schooljaar regels vast. Natuurlijk de regel: “er wordt niet gepest en uitgesloten. Nooit!” maar ook: “iedereen mag altijd meedoen met spelen”. Handhaaf deze regels strikt vanaf het begin van het schooljaar.
- Laat de kinderen niet zelf kiezen met wie ze spelen en samenwerken, maar wees daar als leerkracht actief in. Stuur dit bewust zodat elke leerling alle andere leerlingen leert kennen.
- Creëer bewustwording over de effecten en mechanismen van pesten en uitsluiten door regelmatig met de leerlingen te evalueren hoe de dag verlopen is. En ga vervolgens samen met de leerlingen de gerezen problemen oplossen. “Hierdoor wordt het gevoel ontwikkeld dat we allemaal samen verantwoordelijk zijn voor een prettige tijd in deze klas: samen zorgen we ervoor dat iedereen het leuk vindt.”
- Betrek de ouders vanaf het begin bij het wel en wee in de klas. Als er uitgesloten wordt, vraag de ouders actie te ondernemen, bijvoorbeeld door juist dat uitgesloten kind te spelen te vragen. En natuurlijk door bij verjaardagen alle kinderen, maar in ieder geval de buitengesloten kinderen voor het feestje uit te nodigen.
- En natuurlijk het vriendenbankje op het schoolplein neerzetten. Hierop kunnen leerlingen die zich alleen of eenzaam voelen gaan zitten zodat ze opgepikt worden door de andere leerlingen.
De ouders focusten natuurlijk meer op de situatie thuis, maar hadden ook wel wat op te merken over de school. De belangrijkste aanbevelingen:
- Geef zelf het goede voorbeeld. Leef voor dat uitsluiten niet oké is.
- Stimuleer je kinderen om uitgesloten kinderen juist wel eens uit te nodigen om te spelen. Of doe dit zelf.
- Nodig alle leerlingen van de klas uit voor de verjaardagsfeestjes; geef een klassenfeestje.
- Praat veel met je kinderen. Probeer hen te laten invoelen wat uitsluiten doet. Wordt je kind zelf uitgesloten maak dan duidelijk dat dit absoluut niet aan hem of haar ligt.
- Attendeer de school erop als een kind uitgesloten wordt. En benadruk dat het pestbeleid vooral moet bestaan uit het voorkomen van pesten en uitsluiten.
- Ga direct in gesprek met andere ouders als een kind wordt uitgesloten. Ook als voorbeeld voor je kinderen dat uitsluiten niet kan.
Een aantal ouders geeft aan geen geloof meer te hebben in het onderwijs en de jeugdzorg omdat zij en hun kind hierin vastgelopen zijn.
Tot slot
Uitsluiting is een probleem dat niet opgelost wordt door enkelvoudige zaken als regels opstellen of een anti-pestprotocol vaststellen. Het is juist een continue proces waarbij gedurende het gehele jaar de leerkracht en de ouders alert zijn op beginnende uitsluiting en daar direct en adequaat op reageren. Daarbij zelf het goede voorbeeld geven en de leerlingen meenemen in een klimaat waarbij uitsluiting wordt gesignaleerd en afgekeurd. Maar ook een klimaat waarbinnen iedereen zichzelf kan zijn en zich zo goed en veilig mogelijk kan ontwikkelen. We hopen dat de vaak heel concrete aanbevelingen van collega-leerkrachten en –ouders je hierbij kunnen helpen.
P.s. Alle ouders en leerkrachten: bedankt voor jullie reactie. We vinden het al met al erg nuttige aanbevelingen. We hopen dat je hiermee wat handvatten hebt om uitsluiten te voorkomen en tegen te gaan. En mocht je willen reageren, heel graag!